-Πάμε σήμερα να δούμε την Κόκκινη Εκκλησιά;
-Κόκκινη; Γιατί Κόκκινη;
-Πάμε και θα καταλάβετε.
Τρία περίπου χιλιόμετρα από το Βουργαρέλι, στο δρόμο προς την Άρτα, την είδαμε μπροστά μας, στο πλάι του δρόμου.
– Α! Τη λένε Κόκκινη γιατί έχει πολλά κεραμίδια σφηνωμένα στους τοίχους από έξω. Θα μπορούσε να λεγόταν και Κεραμιδί Εκκλησιά!
– Ακριβώς! Στην πραγματικότητα αυτά τα κόκκινα είναι όπως τα σημερινά τούβλα. Είναι δηλαδή φτιαγμένα από πηλό και παλιά τα έλεγαν πλίνθους.
– Και όταν έχτιζαν έβαζαν αυτούς τους πλίνθους γύρω γύρω από τις πέτρες, φτιάχνοντας διάφορα σχέδια;
– Ναι. Γι αυτό, το συγκεκριμένο σύστημα χτισίματος τοίχων το λένε «πλινθοπερίκλειστο»! Δείτε πόσα σχέδια έχουν φτιάξει εδώ οι τεχνίτες σε ζώνες ή γύρω από τα παράθυρα και τα τόξα. Ήταν πολύ συνηθισμένος αυτός ο τρόπος διακόσμησης των εκκλησιών την εποχή που χτίστηκε κι αυτή η εκκλησία.
– Και πότε χτίστηκε;
– Στα τέλη του 13ου αιώνα.
– Ουάου! Δηλαδή πριν από περίπου 750 χρόνια; Και πώς ξέρουμε ότι είναι τόσο παλιά;
– Οι επιστήμονες που μελέτησαν το μνημείο βασίστηκαν στα στοιχεία που άντλησαν από την κτητορική επιγραφή που είναι μέσα στο κτίριο. Πάμε να την δούμε. Μπορείτε να διαβάσετε κάποια λέξη;
– Ναι. Ναός! Δικαίων! Δεσποτών!
– Ωραία. Λείπουν βέβαια και πολλές λέξεις, αλλά οι μελετητές συμπεραίνουν πως ο ναός χτίστηκε στα χρόνια της βασιλείας του δεσπότη Νικηφόρου και της συζύγου του Άννας Παλαιολογίνας, δηλαδή στα τέλη του 13ου αιώνα.
– Και πώς βρίσκεται σε τόσο καλή κατάσταση;
-Δεν ήταν πάντα σε τόσο καλή κατάσταση. Φαίνεται πως στις αρχές του 20ου αιώνα είχε εγκαταλειφτεί και ερειπώσει. Και έπαθε και άλλες ζημιές από έναν σεισμό που έγινε στην περιοχή το 1967. Αλλά από τη δεκαετία του 1950 είχε ήδη κηρυχτεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού και έτσι έγιναν οι απαραίτητες εργασίες αναστήλωσης για να σωθεί. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα αναστήλωσης από την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Άρτας.
– Και γιατί τόσο πια ενδιαφέρον για αυτή την εκκλησία;
– Γιατί είναι το μοναδικό βυζαντινό μνημείο που σώζεται στα Τζουμέρκα! Ένα μνημείο που δείχνει την αξία της περιοχής στα μεσαιωνικά χρόνια, όταν εδώ άκμασε το «Δεσποτάτο της Ηπείρου».
– Το ποιο;
– Θυμάστε που λέγαμε για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, της πρωτεύουσας του Βυζαντινού Κράτους, το 1204 από τους Σταυροφόρους;
– Ναι, αλλά τι σχέση έχει αυτό;
– Μετά από αυτό το πολύ σημαντικό ιστορικό γεγονός, εδώ στην Ήπειρο αναπτύχτηκε, με πρωτεύουσα αρχικά την Άρτα, ένα ανεξάρτητο και ισχυρό βυζαντινό κράτος, που έγινε γνωστό ως «Δεσποτάτο της Ηπείρου». Μάλιστα, η Κόκκινη Εκκλησιά στην πραγματικότητα ήταν το καθολικό ενός μοναστηριού και γι’ αυτό μερικοί την λένε «Βασιλομονάστηρο», μια ονομασία που δείχνει και τη σχέση της με τον οίκο των Δεσποτών της Ηπείρου. Διαβάσατε πριν και τη λέξη «Δεσποτών» στην επιγραφή. Αυτούς εννοούσε, τους ηγεμόνες του μεσαιωνικού κράτους της Ηπείρου, που είχαν αυτόν τον τίτλο, όπως ο Νικηφόρος που είπαμε.
– Αλήθεια; Είχε πράγματι σχέση το μοναστήρι αυτό με τους Δεσπότες της Ηπείρου;
– Έτσι φαίνεται. Δείτε και τις τοιχογραφίες που είναι της ίδιας εποχής.
– Δεν είναι και σε πολύ καλή κατάσταση αυτές. Είναι κατεστραμμένες. Να ρωτήσω όμως κάτι άλλο; Γιατί εδώ στο κέντρο ψηλά είναι η οροφή κυκλική αλλά μετά κλείνει με ξύλα;
– Έχεις δίκιο! Κανονικά σε κείνο το σημείο σηκωνόταν ένας ψηλός τρούλος που σήμερα δεν έχει σωθεί και έχει αντικατασταθεί από ξύλινη στέγη. Έτσι μπερδευόμαστε λίγο, αλλά τώρα που το πρόσεξες μπορείτε να καταλάβετε, κοιτώντας προς τα πάνω, πως στην οροφή σχηματίζεται ένας σταυρός που στο κέντρο του είχε τρούλο. Είναι ο αρχιτεκτονικός τύπος του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, που έχουμε ξαναδεί. Η συγκεκριμένη παραλλαγή της Κόκκινης Εκκλησιάς είναι που την κάνει επίσης πολύ σημαντική αρχιτεκτονικά.
– Ουφ, άρχισες τώρα αυτά τα βαρετά. Εγώ κουράστηκα…
– Καλά, πάμε να την ξαναδούμε απέξω και φεύγουμε.
– Αφού λες πως αυτή ήταν η εκκλησία ενός μοναστηριού, δεν θα έπρεπε να έχει γύρω γύρω και άλλα κτίρια;
– Είχε παλιότερα, αλλά σήμερα δεν έχει σωθεί τίποτα! Αυτά τα ερείπια που βλέπουμε είναι πολύ μεταγενέστερα.
– Πάντως από δω, απέξω, φαίνεται καλύτερα αυτό που είπες για τον σταυρό που σχηματίζεται στην οροφή! Αλλά ας φύγουμε τώρα, πείνασα. Ευτυχώς η Κόκκινη Εκκλησία είναι πάνω στο δρόμο και δεν έχουμε περπάτημα!
– Μάλλον ο σημερινός δρόμος είναι στο ίδιο σημείο με τον στρατηγικής σημασίας δρόμο που ένωνε στα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου την Άρτα με τα Τρίκαλα, την Ήπειρο με τη Θεσσαλία.
– Μη πάμε όμως μέχρι τα Τρίκαλα για να φάμε!
NO COMMENT