Πρέπει να σας πω ότι οι κλόουν δεν μου αρέσουν! Νομίζω πως τους φοβάμαι κιόλας!!! Δεν ξέρω τι έγινε, ποιο παιδικό βίωμα φταίει για όλο αυτό. Το μόνο σίγουρο είναι πως πλέον είμαστε γονείς και πρέπει να φροντίσουμε να μην αισθανθούν τα παιδιά μας όπως αισθανόμαστε εμείς σήμερα. Ειδικά για ένα θέμα που αφορά την διασκέδασή τους. Για αυτό ζήτησα από τον πλέον ειδικό, να μας πει την γνώμη του. Ο Τιμολέων Τιραμόλας επιστρέφει στο “Κάθε μέρα γονείς” και μας εξηγεί γιατί φοβόμαστε τους κλόουν.

Του Τιμολέων Τιραμόλα, επαγγελματίας ανιματέρ – κλόουν

Επιστημονική επιμέλεια: Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος, Συστημική – Οικογενειακή Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία

Λένε ότι για να ξεπεράσεις έναν φόβο πρέπει να τον αντιμετωπίσεις. Πόσο μάλλον μία φοβία. Πώς διαφέρουν, όμως, μεταξύ τους ο φόβος και η φοβία; Ο φόβος αποτελεί ένα από τα πιο βασικά συναισθήματα του ανθρώπου και συνιστά μία φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση απέναντι σε έναν πραγματικό κίνδυνο ή μια ορατή απειλή. Η φοβία, αντίθετα, είναι μία υπερβολική έκφραση φόβου, καθαρά υποκειμενική και συνήθως δυσανάλογη με το μέγεθος του πραγματικού κινδύνου ή της απειλής, που εγκαθιδρύθηκε μετά από μία «τραυματική» επαφή με κάποιο ερέθισμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της φοβίας είναι η διάρκειά της στο χρόνο, ακόμα και όταν το ερέθισμα – κίνδυνος δεν βρίσκεται στο άμεσο περιβάλλον. Επομένως, στην περίπτωση των κλόουν μπορούμε να μιλήσουμε για φοβία.

Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τη φοβία μας αποτελεσματικά, χρειάζεται να την προσδιορίσουμε και να την αναλύσουμε. Να εντοπίσουμε, για παράδειγμα, ποιο ακριβώς σημείο είναι που μας τρομάζει στους κλόουν (π.χ. οι έντονες κινήσεις του, το μεγάλο του χαμόγελο, το βαμμένο πρόσωπό του κ.ά.). Χρήσιμη ως προς αυτό είναι και η διάκριση σε παιδιά και ενήλικες.

Ξεκινώντας από τους τελευταίους, μπορούμε αμέσως αμέσως να κάνουμε τη σύνδεση με τον κινηματογράφο και το Hollywood και έχουμε τον Νο. 1 λόγο: Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το It (Το Αυτό) του Stephen King και φυσικά ακολουθούν και διάφορες άλλες, λιγότερο χάλια για θρίλερ τρόμου, ταινίες, τις οποίες όμως δεν έχω κανένα λόγο να παραθέσω εδώ. Αν είδατε αυτή την ταινία στα 15 σας, για παράδειγμα, νομίζω δεν χρειάζεται καμιά τεκμηρίωση του γιατί να φοβάστε τους κλόουν. Προσωπικά και στα 40 να τη δω, το πιο πιθανό είναι ν’ αλλάξω επάγγελμα.

Νο. 2 λόγος: Η μαζική υστερία των κακόγουστων φαρσών που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ βεβαίως βεβαίως το 2016 με θέμα «ψυχοπαθής κλόουν δολοφόνος». Για την ιστορία, να πούμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών δεν είχαν αληθινή εγκληματική πρόθεση (π.χ. φόνου ή ληστείας), αλλά το σοκ στην εικόνα ενός τέτοιου κακοβαμμένου να σε κυνηγάει με τσεκούρι ή έστω η υπόνοια αυτής της απειλής, ήταν υπέρ αρκετή για να προκαλέσει έντονες κοινωνικές αντιδράσεις. Ευτυχώς γεωγραφικά, απέχουμε αρκετά από ανάλογα περιστατικά, αλλά θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο αν σκεφτούμε μία σχετικά αυθαίρετη ανάρτηση μίας κυρίας σε group στο facebook τύπου «είδα χθες έντρομη στην απέναντι πολυκατοικία έναν να σκαρφαλώνει στο μπαλκόνι του 3ου ορόφου» και άλλη μία να επιβεβαιώσει το περιστατικό. Αναλογιστείτε επίσης τη φοβία που μπορεί να βιώσει μία μάνα σε μία περίοδο με πολλαπλές προβολές ειδήσεων για εξαφανισμούς βρεφών, απαγωγές παιδιών κ.λπ.

Νο 3 λόγος, ο οποίος αγγίζει ενήλικες και παιδιά: Η έκθεση στο κοινό όταν θα επιλεγείς από τον κλόουν του πάρτι για να τον «βοηθήσεις» σε κάποιο νούμερο σε συνδυασμό με την μη προβλέψιμη συμπεριφορά ενός κλόουν. Η έκθεση στο κοινό αποτελεί μία ιδιαίτερα δύσκολη δοκιμασία για πάρα πολύ κόσμο και από πολύ μικρή ηλικία: Από το να σηκωθεί κάποιος στον πίνακα, να πει την προσευχή, πόσο μάλλον να κάνει ένα θεατρικό σκετσάκι, να τραγουδήσει μπροστά σε κοινό ή να κάνει μια παρουσίαση. Αυτό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν γνωρίζεις τι ακριβώς θα κάνει αυτός ο περίεργος χρωματιστός τύπος ή θα σου ζητήσει να κάνεις και, ακόμη χειρότερα, με τη γνώση ή την εμπειρία ότι αυτός θέλει να παραγάγει γέλιο και, άρα, πιθανόν να σε χρησιμοποιήσει για να το καταφέρει αυτό, αρκεί για πολλούς από μας για να αισθανθούν τουλάχιστον άβολα και αμήχανα. Για κάποιους λόγους (συνήθως κοινωνικούς βλ. σοβαροφάνεια) αυτό εντείνεται στους ενήλικες, για κάποιους άλλους μπορεί να εντείνεται στα παιδιά (συστολή, έλλειψη αυτοπεποίθησης κλπ).

Νο. 4 λόγος: Αυτός έχει να κάνει με τον ενήλικα που βίωσε μία τραυματική εμπειρία σε παιδική ηλικία. Όταν λέω τραυματική, δεν χρειάζεται να είναι απαραίτητα κάτι τραγικό. Αρκεί π.χ. σε ηλικία 3 χρονών να δει ξαφνικά μπροστά του έναν κλόουν εκεί που δεν το περιμένει. Αυτό ενδεχομένως να είναι αρκετό για να δημιουργηθεί κάποιο τραύμα που θα μεταφερθεί σε όλη την ενήλικη ζωή του. Βέβαια, ο ενήλικας μπορεί να ξεχάσει το αρχικό αίτιο, να θάψει το αληθινό συναίσθημα, να το ερμηνεύσει διαφορετικά και να πει για παράδειγμα «δεν μ’ αρέσουν οι κλόουν» ή «τι γελοίο πράγμα είναι αυτό;» αντί για το «φοβάμαι τους κλόουν» ώστε να είναι και κοινωνικά συμβατός, ειδικά στην περίπτωση που είναι άντρας. («τι άντρας είσαι ρε» κλπ.)

Προχωρώντας στην παιδική ηλικία, ας δούμε τι πραγματικά είναι αυτό που μπορεί να προκαλέσει φόβο σε ένα παιδί;

Καταρχάς ο κλόουν είναι μία εικόνα που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε σε πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο: ένα παιδικό πάρτι, μία εκδήλωση, έναν παιδότοπο ή στις απόκριες. Επομένως, αν το παιδί δει μία τέτοια φιγούρα σε οποιαδήποτε άλλη περίσταση χωρίς να το περιμένει, μπορεί να ξαφνιαστεί, μπορεί και να τρομάξει.

Από κει και πέρα, στην ηλικία των 1-4 χρόνων το παιδί έχει μόλις προσδιορίσει στην αντίληψή του την ανθρώπινη μορφή με τις πιθανές εκδοχές του: μικρός ή μεγάλος ηλικιακά, ψηλός ή κοντός, εύσωμος ή αδύνατος, άνδρας ή γυναίκα κλπ. Οποιαδήποτε μορφή ξεφεύγει κάπως από αυτές τις πιθανές εκδοχές, μπορεί να προκαλέσει από εντύπωση έως φόβο, ειδικά την πρώτη φορά που θα τη δει ένα παιδί: κάποιος υπερβολικά εύσωμος ή υπερβολικά ψηλός ή ένας νάνος θα προκαλέσει τουλάχιστον εντύπωση και περιέργεια. Μία πιθανή δυσμορφία στο σώμα ή στο πρόσωπο ενός ανθρώπου μπορεί να προκαλέσει στο παιδί ιδιαίτερη εντύπωση ή φόβο. Για παράδειγμα, το αντίκρισμα, για πρώτη φορά, ενός ανθρώπου με σκούρο χρώμα δέρματος, ενός Αφρικανού, τη στιγμή που το παιδί είχε καθορίσει στο συνειδητό του ότι οι άνθρωποι έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα. Αυτή ακριβώς είναι η εντύπωση που προκαλεί η θέαση ενός κλόουν, ειδικά αν το παιδί δεν έχει ξαναδεί κλόουν πόσο μάλλον αν δε γνωρίζει την έννοια του κλόουν, δηλαδή αν δεν τον έχει δει ούτε ζωγραφιστό στο σχολείο (πολλά παιδιά μέχρι 3-4 χρόνων δεν έχουν πάει παιδικό σταθμό). Τα ειδικά χαρακτηριστικά του κλόουν που μπορούν να εντείνουν την αίσθηση της δυσμορφίας στα παιδικά μάτια είναι το υπερμεγέθες ζωγραφισμένο χαμόγελο και τα τεράστια παπούτσια. Θα λέγαμε, επομένως, ότι το παιδί θα μπορούσε να προσδιορίσει την εικόνα του κλόουν οριακά ως «ανθρωπόμορφο ον»!

Τέλος, αν όχι τρόμο, αλλά σίγουρα φόβο ή άρνηση στην επαφή με κλόουν θα μπορούσε να προκαλέσει η πίεση ή η επιμονή ενός κλόουν προς ένα παιδί είτε για να συμμετέχει στο πρόγραμμα είτε για να «βγει μπροστά» να βοηθήσει τον κλόουν · με άλλα λόγια, ο μη σεβασμός στις ανάγκες και στην ετοιμότητα του κάθε παιδιού από την πλευρά του κλόουν μπορεί να συντελέσει στο να απωθείται το παιδί από την μορφή του.

Και πάμε λοιπόν στη λύτρωση και τη λύση του μυστηρίου.

Τι μπορούμε να κάνουμε οι ανιματέρ κλόουν για ν’ αποφύγουμε ανεπιθύμητες για όλους μας καταστάσεις σε σχέση με τους κλόουν;

Πρώτο και κύριο: Να είμαστε ειλικρινείς με τους γονείς και πελάτες μας και να τους εξηγούμε όμορφα και απλά ποια είναι η κατάλληλη ηλικία για κλόουν (βλ. προηγούμενο άρθρο μου).

Δεύτερον: Να παίρνουμε μία μίνι συνέντευξη από τους γονείς του πάρτι για το αν τυχόν τα δικά τους παιδιά ή κάποια από τα προσκεκλημένα έχει τύχει να φοβηθούν τους κλόουν ώστε να προετοιμάσουμε αναλόγως τα παιδιά και την είσοδό μας στο πάρτι.

Τρίτον: Να προσέξουμε το μακιγιάζ μας και επιτέλους να καταργήσουμε το γελοίο τεράστιο κόκκινο «χαμόγελο» που είναι λες και πασαλείφτηκες με κέτσαπ!

Τέταρτον: Αν χρειαστεί, να βγάλουμε τα τεράστια παπούτσια (αν και μόνο μία φορά μου έχει τύχει να είναι αυτό το ερέθισμα του φόβου)

Πέμπτον: Να ξεκινήσουμε με ήπιους τόνους το πάρτι και το διασκεδαστικό μας κομμάτι κερδίζοντας σταδιακά την εμπιστοσύνη των παιδιών.

Έκτον: Να επιλέξουμε για τα νούμερά μας τα παιδιά που φαίνονται πιο ξεθαρρεμένα (αυτό βέβαια απαιτεί και την ανάλογη εμπειρία από πλευράς ανιματέρ)

Έβδομο και θαυματουργό και παγκόσμια πατέντα μου!: Να βαφτούμε μπροστά στα παιδιά. Θα μου πείτε οι συνάδελφοι: «Μα έτσι χάνεται όλη η μαγεία, απομυθοποιείται η εικόνα του κλόουν κλπ» Τι προτιμάτε; Να χαλάσει το πάρτι από τα κλάματα πριν ξεκινήσει; Αν είσαι μαέστρος φίλε μου, μπορείς να εντάξεις το live βάψιμο μέσα στην παράστασή σου με ένα ωραίο παραμυθάκι.

Τι μπορούμε αντίστοιχα να κάνουμε οι γονείς;

Πρώτο και κύριο: Να ακούσουμε τα παιδιά μας και να σεβαστούμε τις ανάγκες και τη θέλησή τους. Θέλουν πραγματικά κλόουν στο πάρτι τους; Δυστυχώς, για ένα κομμάτι γονιών ο κλόουν στο πάρτι του παιδιού τους είναι ζήτημα πρεστίζ αντίστοιχο του catering και δεν τίθεται θέμα επιλογής από το παιδί.

Δεύτερον: Να εμπιστευτούμε επαγγελματίες και έμπειρους κλόουν, που είτε θα τους έχουμε δει με τα μάτια μας, είτε θα μας τους έχουν συστήσει ανεπιφύλακτα. Γιατί να το ρισκάρουμε;

Τρίτον: Να ακούσουμε τη γνώμη του επαγγελματία αν φυσικά έχει το θάρρος να την πει κ ας χάσει για φέτος τον πελάτη. (βλ. πρώτο προηγούμενης ενότητας)

Τέταρτον: Να περιμένουμε την κατάλληλη ηλικία. Είναι καλό το παιδί να έχει ήδη δει κάπου αλλού κλόουν ή τουλάχιστον να γνωρίζει την έννοια του κλόουν.

Πέμπτο: Αν βρεθούμε προσκεκλημένοι σε πάρτι που έχει κλόουν και γνωρίζουμε ή διαπιστώσουμε εκεί ότι το παιδί μας δεν νιώθει οικεία στο πλαίσιο αυτό ή φοβάται, καλό είναι να μείνουμε κοντά του και να το κρατήσουμε μακριά από τον κλόουν σε μία απόσταση που το παιδί νιώθει άνετα. Άλλα παιδιά έχει τύχει να νιώθουν άνετα κοντά στο πεδίο του κλόουν αλλά μαζί με την ταυτόχρονη παρουσία της μαμάς ή του μπαμπά τους · άλλα παιδιά νιώθουν άνετα κοντά στο πεδίο του κλόουν και χωρίς μαμά ή μπαμπά αρκεί να μην τους «σηκώσει» ο κλόουν (κι αυτό ο κλόουν πρέπει να το αισθανθεί). Άλλα παιδιά, πάλι, μπορεί μη θέλουν καν να έχουν οπτική επαφή και άλλα να θέλουν να φύγουν εντελώς από το πάρτι. Οφείλουμε σε κάθε περίπτωση να σεβαστούμε την όποια τους επιθυμία.

Χρήσιμο θα ήταν, επίσης, πριν πάμε καλεσμένοι σε ένα πάρτι, να ρωτήσουμε αν θα υπάρχει κλόουν.

Το καλό είναι ότι σε γενικές γραμμές στη χώρα μας ο κλόουν κατέχει μία εξέχουσα θετικότατη θέση στη συλλογική συνείδηση των παιδιών. Σε αυτό βοήθησε τα μάλα η θέση του κλόουν ως κύριου εκπροσώπου, βασιλιά θα έλεγα, του καρναβαλιού και της αποκριάς, ενός κατεξοχήν αγαπημένου για τα παιδιά θεσμού. Αντίστοιχο ρόλο έχει παίξει η προσχολική αγωγή, στην οποία διδάσκεται ο κλόουν και το καρναβάλι, όπως ο Άγιος Βασίλης για τα Χριστούγεννα, τα χελιδόνια για την άνοιξη, το καρπούζι για το καλοκαίρι κλπ. Δεν θα βρείτε παιδικό σταθμό ή νηπιαγωγείο που τα παιδιά να μην έχουν ζωγραφίσει με χαρά έναν κλόουν και να μην έχουν στολιστεί με τις ζωγραφιές αυτές οι τοίχοι του σχολείου την περίοδο της Αποκριάς. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι ευτυχώς στην Ελλάδα ο κλόουν σαν μορφή και έννοια είναι ιδιαίτερα αγαπητός για τη συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών. (στο εξωτερικό καλώς ή κακώς δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα)

Σε ευχαριστώ πάρα πολύ Τίμο για ένα ακόμη εξαιρετικό κείμενο!

Όσοι θα βρίσκεστε στη Θεσσαλονίκη αυτές τις μέρες μη χάσετε το Kidot Festival. Ο Τιμολέων Τιραμόλας θα είναι εκεί!